SKKN Một số biện pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi

Nội dung tài liệu: SKKN Một số biện pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi

1. 1 MỤC LỤC A. PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................2 1. Bối cảnh của đề tài.................................................................................................2 II. Lý do chọn đề tài...................................................................................................3 III. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu......................................................................3 IV. Mục đích nghiên cứu...........................................................................................4 V. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu ...................................................................4 B. PHẦN NỘI DUNG....................................................................................................4 I. Cơ sở lí luận............................................................................................................5 II. Thực trạng vấn đề... .............................................................................................6 1. Thuận lợi ................................................................................................................6 2. Khó khăn.................................................................................................................7 3. Khảo sát thực trạng................................................................................................8 III. Một số biện pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi..............................................................................................8 1. Biện pháp 1: Xác định khung thời gian, lựa chọn các nhóm chữ cái phù hợp với chủ đề để cho trẻ làm quen ......................................................................................8 2. Biện pháp 2: Tạo môi trường chữ cái sinh động, hấp dẫn ..................................9 3. Biện pháp 3: Linh hoạt, sáng tạo thay đổi hình thức tổ chức hoạt hộng cho trẻ làm quen chữ cái ..........................................................................................................14 4. Biện pháp 4: Cho trẻ làm quen chữ cái thông qua việc lồng ghép, tích hợp các môn học khác................................................................................................................20 5. Biện pháp 5: Cho trẻ làm quen chữ cái thông qua các hoạt động mọi lúc mọi nơi .................................................................................................................................23 6. Biện pháp 6: Sưu tầm, sáng tạo một số trò chơi cho trẻ học chữ cái. ...............24 7. Biện pháp 7: Phối hợp với các bậc phụ huynh....................................................29 IV. Hiệu quả mang lại của sáng kiến .....................................................................30 V. Khả năng áp dụng và triển khai........................................................................33 VI. Ý nghĩa của sáng kiến .......................................................................................34 C. PHẦN KẾT LUẬN.................................................................................................34 1. Những bài học kinh nghiệm................................................................................34 2. Những kiến nghị, đề xuất ....................................................................................35 PHỤ LỤC .....................................................................................................................36 DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU ...............................................................................36 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................36
2. 2 A. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Bối cảnh của đề tài Như chúng ta đã biết, Giáo dục Mầm non là bậc học đầu tiên, là nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, giúp trẻ nhỏ phát triển đầy đủ về thể chất, nhận thức, tình cảm xã hội và thẩm mỹ ngay từ những bước chân chập chững đầu đời. Chính vì vậy, giáo dục mầm non giữ vai trò đặc biệt quan trọng bởi đây được coi là “Giai đoạn vàng” để giáo dục và tạo nền móng cho sự phát triển của trẻ trong tương lai, hình thành nhân cách con người mới Xã hội Chủ Nghĩa. Để những thế hệ trẻ mầm non được phát triển một cách đầy đủ, toàn diện và hài hòa trong 5 lĩnh vực như Bác Hồ chúng ta đã từng nói: “Trẻ mầm non như những tờ giấy trắng - nhà giáo dục nhuộm xanh thì nó sẽ xanh, nhuộm đỏ thì nó sẽ đỏ”- chính những nhà giáo dục của bậc học này đang chung tay ươm những mầm xanh cho đất nước, góp phần vào việc “chuẩn bị tâm thế để trẻ bước vào lớp 1”. Bởi lẻ 5 năm đầu đời của trẻ mầm non sẽ quyết định 10 năm phát triển tiếp theo của người học. Bên cạnh đó, phát triển ngôn ngữ cho trẻ là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất ở trường mầm non. Hoạt động này không những nhằm giúp trẻ hình thành và phát triển các năng lực ngôn ngữ như nghe, nói, đọc, viết mà còn giúp trẻ phát triển tư duy, tình cảm. Đó là chiếc cầu nối giúp trẻ bước vào thế giới lung linh, huyền ảo, rực rỡ màu sắc của xã hội loài người. Vì vậy trẻ nói năng mạch lạc được chuẩn bị sẵn sàng để vào lớp 1, là yêu cầu trọng tâm của phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non. Ngôn ngữ - thành tựu lớn nhất của con người - là một hệ thống tín hiệu đặc biệt. Nó là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của các thành viên trong xã hội loài người, nhờ có ngôn ngữ con người có thể trao đổi cho nhau những hiểu biết, truyền cho nhau những kinh ngiệm, bày tỏ với nhau những nguyện vọng, ý muốn và cùng nhau thực hiện những dự định tương lai. Ngay từ những năm tháng đầu tiên của cuộc đời, ngôn ngữ phát triển rất mạnh mẽ, tạo ra những điều kiện cơ hội để trẻ lĩnh hội những kinh nghiệm lịch sử - xã hội của nền văn hoá loài người. Nó giúp trẻ tích luỹ kiến thức, phát triển tư duy, giúp trẻ giao tiếp được với mọi người xung quanh, là phương tiện giúp trẻ điều chỉnh, lĩnh hội những giá trị đạo đức mang tính chuẩn mực. Ngày nay, chúng ta càng thấy rõ hơn vai trò của ngôn ngữ đối với việc giáo dục phát triển toàn vẹn nhân cách trẻ.
3. 3 II. Lý do chọn đề tài Đối với trẻ mầm non hoạt động phát triển ngôn ngữ là rất quan trọng, đặc biệt là trẻ mẫu giáo 5 tuổi có hoạt động “làm quen chữ cái” được qui định trong chương trình chăm sóc giáo dục trẻ do Bộ Giáo dục ban hành. Làm quen chữ cái không chỉ giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mà còn tiền đề cần thiết cho trẻ bước vào lớp 1 phổ thông. Trước hết “làm quen với chữ cái” là rèn luyện khả năng nghe, khả năng phát âm, làm quen với 29 chữ cái, khả năng hiểu ngôn ngữ Tiếng Việt. Thông qua việc làm quen chữ cái cung cấp thêm vốn từ về thế giới xung quanh cho trẻ và còn là công cụ của tư duy. Cho trẻ làm quen với chữ cái còn giúp trẻ hiểu được mối quan hệ giữa ngôn ngữ nói với ngôn ngữ viết, hình thành và phát triển các kỹ năng nghe, nói, tiền đọc, tiền viết cho trẻ. Cụ thể dạy trẻ nhận biết và phát âm chính xác 29 chữ cái Tiếng Việt; tô chữ cái theo nét chấm mờ; biết chơi các trò chơi với chữ cái và nhận biết vai trò chữ cái trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên trên thực tế hoạt động cho trẻ 5 tuổi làm quen với chữ cái đã và đang được tổ chức song còn gặp một số hạn chế đó là: Môi trường chữ cái cho trẻ làm quen chưa phong phú, sinh động; cách tổ chức hoạt động làm quen chữ cái còn cứng nhắc, chưa sáng tạo; trẻ phát âm chữ cái chưa chính xác; nhiều trẻ tô chữ chưa đúng theo quy trình; cha mẹ trẻ chưa thực sự quan tâm tới hoạt động cho trẻ làm quen với chữ cái. Trước thực trạng đó, là một giáo viên mầm non, người trực tiếp chăm sóc giáo dục trẻ, tôi nhận thấy rằng cần phải nghiên cứu, tìm tòi các giải pháp giúp trẻ học tốt hơn môn làm quen chữ cái nên tôi đã quyết định chọn đề tài: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi” để nghiên cứu và làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm cho mình. III. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu:“Một số biện pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi” Chương trình giáo dục mầm non được ban hành kèm theo văn bản hợp nhất số 01/VBHN-BGDĐT ngày 13/4/2021 do Bộ giáo dục và Đào tạo ban hành Hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục trẻ mẫu giáo 5 tuổi theo chương trình giáo dục mầm non.
4. 4 Đối tượng nghiên cứu là trẻ lứa tuổi mẫu giáo 5 tuổi làm quen với chữ cái lớp tôi phụ trách IV. Mục đích nghiên cứu Tìm ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái, giúp giáo viên tự tin, sáng tạo trong việc xây dựng kế hoạch, lựa chọn nội, dung, hình thức tổ chức hoạt động phù hợp với trẻ, giúp trẻ say mê và hứng thú với bộ môn làm quen chữ cái đồng thời giúp trẻ nhận dạng và phát âm, tô đồ chữ cái thành thạo và có hiệu quả hơn pháp tổ chức cho trẻ làm quen chữ cái, tạo cơ hội cho trẻ được tiếp cận chữ cái một cách linh hoạt, hấp dẫn mọi lúc mọi nơi, giúp trẻ 5 tuổi học tốt bộ môn làm quen với chữ cái. Đây là cơ hội tốt để sớm hình thành cho trẻ những hoạt động về ngôn ngữ, thái độ, phát triển trí tuệ. Qua đó, giáo dục tình cảm, phát triển tư duy, mở rộng vốn hiểu biết của trẻ góp phần chuẩn bị cho trẻ một hành trang tiếng việt vững chắc để trẻ bước vào lớp 1. V. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu Trước khi nghiên cứu và thực hiện đề tài này, tôi đã tiến hành tổ chức cho trẻ làm quen chữ cái theo các phương pháp cũ trước đây nhưng tôi thấy kết quả trên trẻ chưa cao. Hình thức tổ chức chưa phong phú đa dạng, chưa sinh động hấp dẫn trẻ, môi trường chưa được chú trọng, đẹp mắt chính vì vậy dẫn đến việc tổ chức các hoạt động còn mang tính rập khuôn, áp đặt và chưa thu hút được trẻ hứng thú tham gia học chữ cái và việc làm quen chữ cái đối với trẻ rất nặng nề khiến trẻ cảm thấy rất áp lực trong các giờ làm quen chữ cái. Để khắc phục những hạn chế khi áp dụng những phương pháp cũ trước đây, nên khi nghiên cứu, xây dựng và phát triển đề tài “Một số biện pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi” này, tôi xác định cần nghiên cứu tìm ra những giải pháp mới như sáng tạo, linh hoạt trong việc thay đổi hình thức cho trẻ làm quen chữ cái, tạo môi trường chữ cái sinh động, hấp dẫn giúp trẻ có thể làm quen mọi lúc mọi nơi, ứng dụng công nghệ thông tin và sưu tầm, sáng tạo các trò chơi ôn luyện, củng cố chữ cái giúp trẻ hứng thú hơn trong hoạt động làm quen chữ cái, coi việc làm quen chữ cái như là trò chơi, mang lại niềm vui cho trẻ, giúp trẻ mạnh dạn tự tin và thích học chữ cái.
5. 5 B. PHẦN NỘI DUNG I. Cơ sở lí luận Ngôn ngữ là công cụ, là phương tiện để lĩnh hội, tiếp thu nền văn hoá dân tộc, nền văn minh của nhân loại. Trong chương trình chăm sóc, giáo dục trẻ lứa tuổi mầm non, việc hình thành và phát triển ngôn ngữ cho trẻ là nhiệm vụ hết sức quan trọng và cấp thiết. Đối với trẻ trong trường mầm non trẻ được làm quen với 29 chữ cái của tiếng việt. Từ đó giúp trẻ nhận dạng các mặt chữ, phát âm đúng chữ cái, nghe phát âm tìm được chữ cái, nhìn vào chữ cái đọc được âm tương ứng. Ngoài ra, trẻ còn được đọc một số câu thơ, ca dao, đồng dao có chứa âm của chữ cái nhằm hoàn thiện bộ máy phát âm và khả năng ngôn ngữ mạch lạc, nói đúng ngữ âm tiếng việt. Ngoài ra hoạt động làm quen với chữ cái còn giúp trẻ biết cầm bút, ngồi đúng tư thế khi tô, viết. Do đó việc cho trẻ làm quen với chữ cái là một hoạt động rất quan trọng trong chương trình giáo dục trẻ 5 tuổi. Hoạt động này không chỉ giúp hình thành những cơ sở ban đầu của kĩ năng nói tiếng mẹ đẻ còn giúp trẻ có những hiểu biết và kĩ năng cơ bản, hỗ trợ trực tiếp và tích cực cho bộ môn tiếng Việt ở trường Tiểu học. Vì vậy, có thể nói, việc hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5 tuổi làm quen với chữ cái là cơ hội tốt để chuẩn bị hành trang vững chắc giúp trẻ bước vào lớp một thuận lợi. Tôi nhận thức được tầm quan trọng của lĩnh vực phát triển ngôn ngữ đặc biệt hoạt động “Làm quen với chữ cái” ở cơ sở giáo dục mầm non là một trong những hoạt động đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục phát triển toàn diện cho trẻ. Làm quen với chữ cái là cơ hội tốt để sớm hình thành cho trẻ những hoạt động về ngôn ngữ, thái độ, phát triển trí tuệ. Qua đó, giáo dục tình cảm, phát triển tư duy, mở rộng vốn hiểu biết của trẻ góp phần chuẩn bị cho trẻ một hành trang tiếng việt vững chắc để trẻ bước vào lớp 1. Chính vì điều đó, tôi luôn trăn trở, tìm tòi ra những giải pháp giúp trẻ nhận biết, phát âm chính xác 29 chữ cái như linh hoạt thay đổi hình thức tổ chức, xây dựng môi trường chữ cái phong phú hay sáng tác, sưu tầm các trò chơi... để thu hút trẻ tích cực tham gia vào hoạt động học. Bởi với trẻ mẫu giáo vui chơi là hoạt động chủ đạo, trẻ chơi mà học, học mà chơi. Vậy mà “Hoạt động làm quen với chữ cái” lại có những yêu cầu khắt khe hơn các hoạt động khác: Chữ cái là những quy định cụ thể, có tính khoa học và chính xác không được
6. 6 linh hoạt thay đổi. Cho nên việc chăm sóc giáo dục trẻ mầm non vừa là một khoa học vừa là một nghệ thuật, đòi hỏi cô giáo mầm non phải có kiến thức khoa học toàn diện sâu sắc, vừa phải có sự năng động, sáng tạo, linh hoạt, luôn luôn tạo ra cái mới để thu hút sự chú ý của trẻ lôi cuốn trẻ vào các hoạt động, phù hợp với đặc điểm tư duy của độ tuổi “Trực quan sinh động”. Bên cạnh đó, trường tôi là một trường nằm vùng nông thôn, địa bàn xã rộng nên người dân chủ yếu làm nông, lao động tự do cho nên thời gian dành cho con cái rất ít, nhận thức về giáo dục mầm non còn hạn chế, đối lập nhau. Với những nguyện vọng, sự quan tâm đến việc học mầm non của phụ huynh cũng là một vấn đề nan giải đối với giáo viên mầm non như tôi. Từ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn, tôi nhận thấy việc nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động cho trẻ làm quen chữ cái là rất quan trọng, phải dạy trẻ như thế nào và bằng những biện pháp gì để tất cả trẻ lớp tôi đều nhận biết và có kĩ năng tốt trong tập tô chữ cái. Điều đó thúc đẩy tôi tìm tòi, suy nghĩ tìm ra những biện pháp tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ hấp dẫn, dễ dàng tiếp thu nhằm giúp trẻ phát triển ngôn ngữ tạo tiền đề, hành trang cho trẻ bước vào lớp 1. II. Thực trạng vấn đề 1. Thuận lợi Được sự quan tâm, chỉ đạo khoa học của Phòng Giáo dục - Đào tạo và Ban giám hiệu nhà trường đã tạo điều kiện đầy đủ về cơ sở vật chất cũng như tài liệu phục vụ giảng dạy. Ban giám hiệu thường xuyên tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và các đợt học chuyên đề cho chị em đồng nghiệp học tập và rút kinh nghiệm. Phòng học rộng rãi thoáng mát, lớp học sạch đẹp, môi trường thân thiện nên trẻ rất thích đi học và thuận lợi cho việc giáo dục trẻ. Lớp có hai giáo viên, nhiệt tình, có trình độ trên chuẩn, có ý thức học hỏi đồng nghiệp và thường xuyên tìm hiểu kiến thức qua các phương tiện thông tin đại chúng. Bản thân thường xuyên bám sát thực tế đúc rút kinh nghiệm, cũng như nhận được sự giúp đỡ từ đồng nghiệp và Ban giám hiệu nhà trường về việc thực hiện chương trình giáo dục mầm non, hàng tháng tổ chuyên môn tổ chức việc sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học để đúc rút kinh nghiệm và thảo luận chuyên môn có hiệu quả, trong năm đã
7. 7 được tham gia thực hiện chuyên đề, dự các giờ thể nghiệm nên đã rút ra nhiều bài học kinh nghiệm đáng kể. Tỷ lệ trẻ đi học tương đối đều, phụ huynh thực sự quan tâm đến việc học của con, nên đã nhiệt tình ủng hộ tôi trong việc chăm sóc giáo dục trẻ đặc biệt là làm quen chữ cái 2. Khó khăn Sau thời gian dài quay trở lại tổ chức hoạt động cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi làm quen chữ cái nên việc lựa chọn hình thức tổ chức cho trẻ làm quen 29 chữ cái một cách chính xác cả cách phát âm, tô, viết chữ cái đảm bảo tính khoa học với phương pháp chủ đạo “Học bằng chơi, chơi mà học” giúp trẻ phát triển tính tích cực, sáng tạo trong cách tiếp thu còn nhiều hạn chế, chưa hấp dẫn, sáng tạo, sinh động, chưa tạo ra được cái mới để thu hút sự tập trung chú ý của trẻ. Giáo viên chưa thật chú trọng cách tạo môi trường chữ cái cho trẻ làm quen. Cách trang trí, tạo môi trường cho trẻ làm quen chữ cái chưa phong phú, sáng tạo, ít cho trẻ được trải nghiệm nên kiến thức trẻ nắm được chưa bền vững. Nhận thức của trẻ không đồng đều nên việc truyền thụ kiến thức đến trẻ còn hạn chế. Một số trẻ còn chưa mạnh dạn và tự tin tham gia các hoạt động của lớp. Có nhiều cháu phát âm chuẩn, nhanh nhớ mặt chữ, có kĩ năng cầm bút, tô chữ, có tư thế ngồi viết đúng. Nhưng cũng có nhiều cháu phát âm chưa rõ, không chuẩn, nói câu chưa tròn. Nhiều phụ huynh chưa hiểu sự nhận thức của trẻ mẫu giáo nên rất nóng lòng trong việc cho con mình học đọc, học viết nên chúng tôi gặp nhiều khó khăn. Qua khảo sát trẻ lớp tôi đa số trẻ chưa phân biệt được sự khác nhau trong cách phát âm một số chữ cái khó mà chỉ tiếp nhận một cách chung chung. Sự quan tâm của gia đình dành cho các cháu cũng không đồng đều, phụ huynh còn nói tiếng địa phương nhiều. Điều này có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát âm chuẩn 29 cái của trẻ. Hầu hết phụ huynh chưa nhận thức được đây là một trong những việc cần chuẩn bị, là hành trang vững chắc cho trẻ tự tin vào học lớp 1. Theo tâm lý của các phụ huynh thì thích con mình được học chữ và biết đọc, biết viết như chương trình lớp 1, chứ không quan tâm đến các điều kiện tâm sinh lý trẻ ở lứa tuổi mầm non. Bản thân tôi cũng như một số giáo viên chưa biết cách khai thác, phát huy tối đa tác dụng của đồ dùng, đồ chơi trong việc cho trẻ học chữ cái. Đồ dùng đồ chơi phục vụ
8. 8 cho việc dạy và học môn chữ cái chủ yếu tự làm, còn đơn điệu, chưa thực sự tạo ấn tượng, hấp dẫn khi cho trẻ làm quen. 3. Khảo sát thực trạng Để nắm được tình hình, khả năng của trẻ, từ đó lên kế hoạch, lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức cho trẻ làm quen chữ cái tốt hơn, tôi đã tiến hành thực hiện khảo sát trẻ ở lớp mình và thu được kết quả như sau: Bảng 1: Thực trạng của trẻ trước khi thực hiện đề tài TT Số trẻ Đạt Chưa đạt Tiêu chí đánh giá được Số trẻ Tỷ lệ Số trẻ Tỷ lệ đánh (%) (%) giá 1 Trẻ nhận biết đúng chữ cái đã 36 15 41,7 21 64 học 2 Trẻ phát âm chữ cái rõ ràng, 36 15 41,7 21 58,3 chính xác 3 Trẻ tô viết trùng khít lên chấm 36 20 55,6 16 44,4 mờ hoàn thành vở tập tô sạch sẽ 4 Kỹ năng tô viết, tư thế ngồi, 36 18 50 18 50 cách cầm bút Với kết quả khảo sát như trên, tôi thấy rằng mức độ nhận thức làm quen chữ cái của trẻ chưa đồng đều, còn nhiều hạn chế, từ đó tôi đã tìm tòi và ứng dụng một số các biện pháp sau. III. Một số biện pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động làm quen chữ cái cho trẻ mẫu giáo 5 tuổi 1. Biện pháp 1: Xác định khung thời gian, lựa chọn các nhóm chữ cái phù hợp với chủ đề để cho trẻ làm quen Chúng ta biết rằng, ở trường mầm non trẻ được làm quen 29 chữ cái theo các nhóm, mỗi nhóm gồm 2-3 chữ cái có đặc điểm gần giống nhau và được phân thành 12 nhóm. Vì vậy, việc xác định khung thời gian, lựa chọn các nhóm chữ cái phù hợp với chủ đề để dạy trẻ là việc làm cần thiết đối với giáo viên. Giúp giáo viên có sự định hướng rõ ràng về thời gian, các nhóm chữ cần làm quen trong từng giai đoạn, từng chủ đề. Hiểu
9. 9 được điều đó ngay từ đầu năm học tôi đã bám vào kế hoạch chuyên môn của nhà trường, dựa vào mục tiêu chương trình, nội dung chủ đề, điều kiện trang thiết bị đồ dùng của lớp và dựa vào đặc điểm phát triển tâm sinh lý của trẻ để xác định thời gian và các nhóm chữ cái để cho trẻ làm quen. Cụ thể: TT Chủ đề Nhóm chữ cái Ghi chú 1 Trường Mầm non o - ô - ơ 2 Bản thân a - ă - â 3 Gia đình e - ê 4 Nghề nghiệp u -ư 5 Thế giới động vật i-t-c 6 Thế giới thực vật- Tết và mùa b - d - đ xuân m - n 7 Giao thông l - h - k 8 Nước và các hiện tượng tự nhiên p - q g - y 9 Quê hương – đất nước – Bác Hồ s-x - Trường Tiểu học v-r 2. Biện pháp 2: Tạo môi trường chữ cái sinh động, hấp dẫn Môi trường giáo dục trong trường mầm non là tổ hợp những điều kiện tự nhiên, xã hội cần thiết trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ ở trường mầm non. Xây dựng môi trường giáo dục phù hợp góp phần thỏa mãn nhu cầu vui chơi và hoạt động của trẻ. Qua đó, nhân cách của trẻ được hình thành và phát triển toàn diện. Có thể nói, việc xây dựng môi trường giáo dục trong trường mầm non là thực sự cần thiết và quan trọng. Nó được ví như “Nguời giáo viên thứ hai” trong công tác tổ chức, hướng dẫn trẻ nhằm thỏa mãn nhu cầu vui chơi và hoạt động của trẻ, thông qua đó nhân cách của trẻ được hình thành và phát triển toàn diện. Đối với trẻ mầm non thì những gì mới lạ, đẹp mắt thì đều hấp dẫn, gây được sự chú ý cho trẻ. Chính vì vậy, để hoạt động cho trẻ làm quen chữ cái được thực hiện một cách tốt nhất và có hiệu quả nhất thì việc xây dựng môi trường chữ cái sinh động, hấp dẫn đối với trẻ là việc làm cần thiết tạo cơ hội cho trẻ được hoạt động độc lập, tự nguyện không gò bó ép buộc phải tuân theo yêu cầu của cô. Ở góc học tập tôi dành riêng một mảng
10. 10 tường để trang trí góc chữ cái với hình ảnh đẹp mắt, chuẩn bị các bài tập sáng tạo cho trẻ được tô vẽ các nét chữ đã học, được ghép các nét chữ, tô màu chữ rỗng Hình ảnh góc làm quen chữ cái Các góc lớp đều được sử dụng là chữ cái Tiếng Việt viết in hoặc viết thường để đặt tên góc, cỡ chữ phù hợp, dán chữ ở độ cao vừa đủ để trẻ dễ dàng nhìn thấy. Tôi đã dán nhãn tên cho các giá, kệ ở các góc, tên của trẻ trên các vật dụng, gắn tên cho các cây cối, đồ dùng, đồ chơi ở cả trong và ngoài lớp học. Ở các góc chơi tôi cũng làm ký hiệu, tên gọi cho từng góc và đồ dùng góc đó như hòn sỏi, cát, hạt đậu, hạt gạo, hạt ngô, màu sắc.... ở góc khám phá. Góc học tập có ngăn để vở tập tô, làm quen với toán, bảo vệ môi trường, hộp đựng bút chì, kéo, chữ cái, số, đôminô, dập lỗ, que tính... ngoài ra còn có đồ chơi phục vụ cho buổi chơi sáng tạo như mũ gắn chữ, hoa lá, hột hạt, con vật, các chấm tròn, giây len, giây đồng để trẻ ghép chữ, uốn chữ, lô tô, các bài tập mở ở góc học tập. Tương tự ở góc xây dựng, góc phân vai, góc thiên nhiên tôi cũng gắn tên gọi cho từng ngăn để đồ dùng, cây cối... nếu đồ dùng học tập của từng cá nhân tôi đều dán nhãn tên trẻ bằng ký hiệu chữ cái và thống nhất một ký hiệu để trẻ dễ nhận biết.
11. 11 Hình ảnh các góc lớp Bên cạnh đó, tôi đã chú trọng xây dựng góc sách, một “thư viện” mi ni trong lớp học và tổ chức cho trẻ được hoạt động trong “thư viện” với rất nhiều sách tranh, sách khổ to, các sản phẩm của trẻ sau khi học (vở tập tô, vẽ; tranh vẽ của trẻ theo chủ đề...; trang thiết bị, đồ dùng, đồ chơi để phục vụ cho hoạt động phát triển ngôn ngữ: thẻ từ, bảng chữ cái tiếng Việt, băng đài, cát-xét...). Hình ảnh trẻ hoạt động ở góc thư viện
12. 12 Đối với môi trường bên ngoài lớp học, nhà trường sử dụng và khai thác chữ viết tiếng Việt trong toàn bộ không gian ngoài lớp học nhằm tạo một môi trường tiếng Việt mọi lúc mọi nơi trong nhận thức của trẻ. Hệ thống bảng biểu, thông báo, mô tả, chỉ dẫn được ghi bằng tiếng Việt kiểu chữ in kết hợp hình ảnh, kí hiệu để trẻ nhận biết. Đặc biệt là hệ thống chỉ dẫn lối thoát hiểm, nhà vệ sinh, các khu vui chơi, trải nghiệm, cây trong sân trường và vườn rau được gắn bảng tên, có biển/bảng, thông báo rõ ràng bằng kí hiệu và chữ viết phù hợp, trong tầm mắt của trẻ. Hình ảnh các khu vực trong trường Hệ thống đồ dùng đồ chơi, thiết bị, dụng cụ, vật liệu ngoài trời cần có gắn nhãn mác, biển báo bằng tiếng Việt. Hình ảnh đồ chơi ngoài trời có gắn biển tên
13. 13 Các góc chơi vận động ngoài trời cũng cung cấp môi trường và nguyên liệu cho trẻ làmquen với chữ viết khi trẻ chơi với cát, nước, sỏi, đá Hành lang, lối đi, sân trường có thể được tận dụng để có môi trường chữ cái, chữ viết cùng với hình ảnh sinh động, ngộ nghĩnh giúp trẻ cảm nhận, tri giác. Hình ảnh hành lang, lối đi Chúng ta cũng biết rằng mỗi trẻ là một cá thể với một nét tính cách riêng biệt nên cũng có những biểu hiện tình cảm, nhận thức khác nhau, đa số trẻ có biểu hiện hiếu kì ham hiểu biết chỉ cần một gợi ý nhỏ hay đồ chơi bắt mắt là trẻ đã dò hỏi hay tìm cách tiếp cận . Nhưng cũng có ít trẻ lại lầm lì, ít nói, ít thể hiện cảm xúc Vì vậy tôi thường xuyên tìm cách gần gũi trẻ tìm hiểu nguyên nhân từ đó tìm ra cách tạo sự mạnh dạn, tự tin cho trẻ, lôi cuốn trẻ tham gia hoạt động như các bạn và cô sẽ động viên trẻ cố gắng hơn bằng những lời động viên tránh tình trạng chê bai trẻ làm trẻ mất tự tin. Chính sự quan tâm của cô đến từng trẻ trong lớp đã đảm bảo cho mỗi trẻ đều có cơ hội phát triển kỹ năng học đọc, học viết 29 chữ cái và hình thành những tiềm năng sẵn có để hình thành những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống và trẻ luôn cảm thấy được cô yêu thương và được đối xử công bằng và đây cũng là một biện pháp tạo tâm lý nhỏ của cô giúp trẻ học tốt hơn. Để tạo môi trường ngôn ngữ nói phong phú, tôi xây dựng những nhóm bạn nhỏ trong lớp có cháu giỏi, cháu yếu để cùng chơi, nói chuyện với nhau, học cách giao tiếp bằng ngôn ngữ vì trẻ em rất hay bắt chước người khác nên trẻ yếu sẽ bắt chước cháu
14. 14 giỏi từ đó ngôn ngữ mạch lạc sẽ được phát triển nhanh hơn. Như vậy việc xây dựng môi trường chữ cái mọi lúc mọi nơi như trên đã tạo cơ hội cho trẻ được tham gia tiếp cận đọc viết 29 chữ cái một cách tự nguyện tích cực và thích thú, phát huy tính sáng tạo của mỗi trẻ, bởi trẻ rất thích làm người lớn nhất là thích được giống cô giáo nên khi tham gia chơi trẻ được đọc, viết giống như cô. Và kết quả giáo dục mà biện pháp này mang lại hiệu quả rõ rệt trẻ nhận dạng mặt chữ nhanh hơn. 3. Biện pháp 3: Linh hoạt, sáng tạo thay đổi hình thức tổ chức hoạt hộng cho trẻ làm quen chữ cái Như chúng ta đã biết, trong những năm qua, đặc biệt là từ năm học 2021-2022, bậc học mầm non tiếp tục thực hiện quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm giai đoạn II. Với quan điểm này thì trẻ luôn là trung tâm của quá trình giáo dục. Giáo viên không phải là người truyền đạt kiến thức cho trẻ một cách thụ động mà cần phải tạo ra các điều kiện, các cơ hội để mọi đứa trẻ được chủ động, sáng tạo, được tích cực hoạt động, tự chiếm lĩnh kiến thức và kinh nghiệm. Vậy làm thế nào để đạt được điều đó, điều đầu tiên tôi phải nắm được tâm sinh lý của độ tuổi của lớp, sự nhận thức của trẻ, khả năng tiếp thu và hoạt động chủ đạo của độ tuổi là vui chơi, sự tập trung chú ý của trẻ chưa bền vững “nhanh nhớ nhưng cũng chóng quên” nên chỉ có cái đẹp, cái mới lạ, và những hoạt động mang tính trải nghiệm sáng tạo mới thu hút, hấp dẫn trẻ vào hoạt động cùng cô. Nếu như cô cứ ép buộc trẻ ngồi học một cách tuân thủ như một học sinh tiểu học hoặc một tiết dạy không có sáng tạo, rập khuôn chưa có hình thức đổi mới dẫn đến trẻ sẽ uể oải trong tiết học, phân tán tư tưởng, nhàm chán, tiếp thu bài hạn chế. Và việc cần phải linh hoạt, sáng tạo thay đổi hình thức tổ chức hoạt hộng cho trẻ làm quen chữ cái là rất quan trọng và cần thiết. Trước hết, để tiết học đi vào tâm hồn trẻ một cách sống động, không khô khan, cứng nhắc thì điều điều đầu tiên là giáo viên thực sự phải có một tài nghệ dẫn dắt. Hoạt động học làm quen với chữ cái đưa thế giới chữ viết đến với trẻ bằng nhiều phương pháp, hình thức khác nhau. Các phương pháp, hình thức đó gắn liền với nhau một cách chặt chẽ. Mỗi phương pháp, hình thức đều có ưu thế và hạn chế nhất định. Vì vậy, khi dạy trẻ làm quen với chữ cái, giáo viên cần lựa chọn các phương pháp, hình thức phù hợp với yêu cầu của từng tiết dạy, để thu hút sự tập trung chú ý tạo hứng thú của trẻ trong tiết học, giúp cho giờ học đạt hiệu quả cao. Vì thế, trước khi lên lớp một tiết dạy
15. 15 "Làm quen chữ cái" tôi phải chuẩn bị đồ dùng, soạn bài và nghiên cứu kỹ bài soạn. Nắm rõ yêu cầu của bài dạy, chọn trò chơi phù hợp với nguyên tắc động, tĩnh phù hợp. Dựa vào kế hoạch đã lập tôi chuẩn bị đầy đủ đồ dùng của cô và cháu phải đa dạng phong phú về màu sắc, kích thước đảm bảo cả tính khoa học và thẩm mỹ, chất liệu tuỳ thuộc yêu cầu của bài dạy, phù hợp với chủ đề, đồ dùng trực quan gây được sự chú ý, hấp dẫn đối với trẻ. Để trẻ thêm hứng thú tôi cho trẻ cùng chuẩn bị đồ dùng dạy cùng cô, tạo cơ hội để trẻ cùng làm đồ dùng, trẻ được trải nghiệm với đồ dùng cô sử dụng trong giờ học chữ cái. Ngoài ra, để tạo hứng thú thì cô phải có nghệ thuật lên lớp ngôn ngữ diễn đạt ngắn gọn để hấp dẫn trẻ vào tiết học. Trước khi vào bài hoạt động làm quen chữ cái thay vì hát một bài hát hay đọc một bài thơ, đồng dao theo cách quen thuộc, tôi thay đổi nhiều hình thức khác nhau như cho trẻ biểu diễn thời trang về các trang phục có các hình ảnh có chứa chữ cái mà hôm đó trẻ được làm quen, làm ảo thuật gia, tổ chức giờ học dưới dạng hội thi như “Chữ cái vui nhộn”, “Bé yêu chữ cái”,... Ví dụ: Khi cho trẻ làm quen chữ cái làm quen chữ cái p, q ở chủ đề “Giao thông” tôi sẽ tổ chức cho trẻ theo hình thức chương trình “Chữ cái vui nhộn”. Cô sẽ đóng vai người dẫn chương trình và cho trẻ cùng tham gia một trò chơi để cùng đến chương trình. Muốn đến được chương trình thì phải đi qua một đoạn đường khá là dài vì vậy cho trẻ cùng chơi trò tham gia giao thông bằng cách mô phỏng phương tiện xe máy. Cho trẻ làm động tác đội mũ bảo hiểm, lái xe máy đi theo cô. Cô sẽ đưa ra các tình huống khi tham gia giao thông như rẽ trái, rẽ phải, gặp đèn tín hiệu giao thông, cùng đếm số giây trên đèn hiệu giao thông để qua đường... Chính từ những tình huống này cô cũng đã lồng ghép giáo dục trẻ tham gia giao thông an toàn. Sau khi đến chương trình cho trẻ mô phỏng động tác dừng xe, cởi mũ bảo hiểm và bắt đầu chương trình “Chữ cái vui nhộn”. Cô trò chuyện cùng trẻ: + Vừa rồi chúng ta đã đi qua các con đường rất ngoằn nghoèo và phải dừng lại ở đâu? (Ngã tư đường phố) - Xuất hiện hình ảnh ngã tư đường phố, phía dưới có cụm từ "Em đi qua ngã tư đường phố"; đàm thoại với trẻ: + Cô có hình ảnh gì đây? - Cho trẻ đọc cụm từ: “Em đi qua ngã tư đường phố”
16. 16 - Cho trẻ tìm các chữ cái đã học và tìm ra chữ cái có màu khác với những từ còn lại. Từ đó cô bắt đầu giới thiệu và cho trẻ làm quen với chữ cái p, q. Hay khi cho trẻ làm que chữ cái b, d, đ ở chủ đề “Thực vật” tôi sẽ cho trẻ trình diễn thời trang với các bộ trang phục có hình ảnh về các loài hoa quả có cụm từ chứa chữ cái cho trẻ làm quen như “quả bưởi”, “dưa chuột”, “mướp đắng”. Sau khi biểu diễn thời trang xong cô sẽ cùng trò chuyện, cho trẻ khám phá điều đặc biệt đến từ các bộ trang phục là có chứa chữ cái mà trẻ được làm quen trong giờ học hôm nay. Sau khi trẻ đã nhận biết được cách phát âm, đặc điểm cấu tạo, các kiểu chữ về nhóm chữ cái vừa được làm quen thì tôi sẽ sử dụng các trò chơi giúp trẻ củng cố, khắc sâu hơn. Tùy từng nhóm chữ cái, loại tiết mà tôi chọn trò chơi cho phù hợp với khả năng của trẻ, đặc biệt các trò chơi không lặp lại quá nhiều mà phải thay đổi nội dung, hình thức trò chơi mới để gây hứng thú cho trẻ vì trẻ luôn thích cái mới, cái lạ. Để trẻ trải nghiệm về cấu tạo chữ cái giúp trẻ phát huy tính tư duy, khả năng sáng tạo tôi thường tổ chức trò chơi ghép chữ cái bằng các nét rời, ghép các mảnh nhỏ tạo thành hình ảnh có chữ cái vừa học hay trò chơi uốn dây mềm tạo chữ. Giúp trẻ trải nghiệm về nhận biết mặt chữ cái tôi có thể cho trẻ chơi “Ai nhanh nhất” trẻ gạch chân cái vừa học có trong bài thơ về chủ để đang học hay chọn đồ dùng, đồ chơi có gắn chữ cái vừa học theo yêu cầu. Với hình thức tổ chức các trò chơi động tĩnh đan xen để thay đổi trạng thái hoạt động cho trẻ cùng với cách xử lý bài dạy tinh tế, có tính nghệ thuật sẽ giúp trẻ nhận biết, làm quen chữ cái có hiệu quả hơn. Trẻ yêu thích hoạt động làm quen chữ cái, trẻ thích học chữ hơn, giúp trẻ củng cố lại cấu tạo chữ cái một cách nhẹ nhàng mà hiệu quả, gây được sự chú ý của trẻ không gò bó hay áp đặt. Ví dụ: Khi củng cố, giúp trẻ nhận biết chữ cái tôi sử dụng các trò chơi “Ong tìm chữ”, “Ai nhanh nhất”, “Chữ cái vui nhộn”, “Xúc xắc thần kì”, “ Bé khéo tay”...
17. 17 Hình ảnh trẻ chơi trò chơi “Ai nhanh nhất” Hình ảnh trẻ chơi trò chơi “Ong tìm chữ” Còn đối với hoạt động tập tô chữ cái, ngoài việc sưu tầm, sáng tạo các trò chơi nhằm ôn luyện chữ cái đã học như trò chơi “Vòng quay kì diệu”, “Vũ điệu chữ cái vui nhộn”, “Chữ cái đóng băng” ... tạo cho trẻ tâm thế thoải mái, hứng thú tham gia hoạt động học thì cô hướng trẻ vào hoạt động tô, đồ các chữ cái đó và bằng cách cho trẻ xem các video hướng dẫn trẻ cách tô sẽ thu hút trẻ chú ý và quan sát được rõ nét hơn. Sau đó cho trẻ thực hiện lại cách tô chữ cái đó trên không và về bàn thực hiện. Cô luôn chú ý quan sát động viên, nhắc nhở trẻ giữ đúng tư thế cầm bút, tư thế ngồi khi tô đồ chữ cái,
18. 18 xuất phát tô từ dấu chấm, tô từ dòng trên xuống dòng dưới, tô từ bên trái sang bên phải tô theo nét chấm mờ. Tùy vào thời gian và hứng thú của trẻ mà tôi có thể linh động cho trẻ tiếp tục tô hay dừng lại và sau đó với chữ cái trẻ chưa tô xong tôi cho trẻ thực hiện vào mọi nơi, mọi lúc. Hình ảnh trẻ xem video hướng dẫn tập tô chữ cái Ngoài thủ thuật gây hứng thú, biết tạo ra cái mới để thu hút, lôi cuốn trẻ vào hoạt động thì việc ứng dụng công nghệ thông tin cũng là một trong những hình thức tôi lựa chọn để cho trẻ làm quen chữ cái và cũng mang lại hiệu quả rất cao. Ứng dụng công nghệ thông tin cho trẻ làm quen chữ cái kích thích trẻ tham gia vào hoạt động một cách tích cực, hứng thú, bởi trên máy sẽ có những hình ảnh sinh động, hiệu ứng mới lạ, hấp dẫn và sẽ cuốn hút trẻ tập trung chú ý vào hoạt động. Môi trường chữ cái đối với trẻ vô cùng phong phú về các kiểu chữ, cỡ chữ trẻ lại rất tò mò ham hiểu biết, trẻ luôn đặt ra vô vàn câu hỏi cho mình: Đó là chữ cái gì? Kiểu chữ gì? Do vậy việc tổ chức cho trẻ làm quen với chữ cái phải chính xác về câu từ, về kiểu chữ, cách phát âm, hình ảnh minh họa phải rõ nét, hấp dẫn gây sự chú ý cho trẻ. Vậy để đáp ứng được yêu cầu đó thì tôi lựa chọn sử dụng chương trình Powerpoint. Tôi thường lựa chọn và cài đặt các hình ảnh rõ nét phù hợp với chủ đề, không lạm dụng quá nhiều màu sắc lòe loẹt gây rối mắt trẻ mà hiệu quả không cao, làm nổi bật nội dung chính mình cần truyền đạt đến trẻ. Đồng thời lựa chọn hiệu ứng phải chọn một nhóm nhất định và phong chữ phải đúng chuẩn cho trẻ làm quen đó là VnAvant. Ví dụ: Cho trẻ làm quen chữ cái y có trong cụm từ “Máy bay”. Tôi lựa chọn hình
19. 19 ảnh máy bay rõ nét, đẹp và phía dưới có cụm từ “Máy bay” được viết theo phong chữ VnAvant mới đúng kiểu chữ cần cung cấp cho trẻ. Ở phần so sánh cấu tạo chữ, sau khi trẻ nhận xét xong cấu tạo chữ cái g, y cô củng cố lại phần cấu tạo chữ, cô nên tách rời các nét chữ, sau đó đưa hiệu ứng vào rồi vừa giải thích vừa xuất hiện các nét chữ ra. Làm như vậy trẻ vừa dễ nhận biết vừa gây sự chú ý đối với trẻ. Hình ảnh trẻ làm quen chữ cái qua ứng dụng công nghệ thông tin Ở hoạt động ôn luyện chữ cái đã học có thể chọn một trò chơi động thông thường hoặc có thể chọn trò chơi thiết kế phần mềm Powerpoit cho trẻ chơi hình thức theo nhóm, lớp như “Ô cửa bí mật”, “Tìm chữ cái còn thiếu trong từ”, “Thử tài của bé” sẽ rất hấp dẫn trẻ. Hay ở tiết tập tô chữ cái, tôi sẽ sử dụng các video hướng dẫn tập tô sẵn có trên mạng và lồng ghép lời hướng dẫn cho trẻ cách tô. Bên cạnh chương trình Powerpoit, tôi còn sử dụng trò chơi Kidsmart để tổ chức cho trẻ ôn luyện chữ cái. Trò chơi Kidsmart là một trò chơi mang tính trải nghiệm, luyện tập. Thông qua trò chơi này trẻ được thực hành ở trên máy tính với các trò chơi vô cùng phong phú và đa dạng, làm cho trẻ vô cùng thích thú. Tuy nhiên đây là một trò chơi cho trẻ chơi theo cá nhân nên rất khó cho trẻ thực hiện trong một lúc mà tất cả trẻ đều chơi được. Vì vậy tôi tổ chức cho trẻ hoạt động theo nhóm, phân ra nhiều bữa nhằm đảm bảo cho tất cả trẻ đều được chơi trên máy; qua đó luyện cho trẻ phối hợp cử động bàn tay, các ngón tay. Đặc biệt chú ý những trẻ còn nhút nhát, chưa có điều kiện tiếp xúc với máy tính, để hướng dẫn trẻ.
20. 20 Kết quả đạt được từ việc cô trẻ cùng chuẩn bị làm đồ dùng cho tiết học chữ cái và cách gây hứng thú, ứng dụng công nghệ thông tin cũng như nghệ thuật tiến hành giờ dạy đã biến một hoạt động vốn khô khan đó thành một hoạt động hấp dẫn, giúp trẻ học hứng thú, chú ý hơn, phát huy tính sáng tạo của trẻ và không còn mang tính bắt buộc đối với trẻ mà vẫn đảm bảo nguyên tắc khoa học của các chữ cái phù hợp với đặc điểm “Tư duy trực quan hành động” của trẻ mầm non, góp phần to lớn trong việc dạy trẻ làm quen chữ cái. 4. Biện pháp 4: Cho trẻ làm quen chữ cái thông qua việc lồng ghép, tích hợp các môn học khác. Để giúp trẻ làm quen, ghi nhớ các chữ cái được hiệu quả thì cần phải lồng ghép, tích hợp với các môn học khác. Ngoài việc dẫn dắt bằng ngôn ngữ thì sự linh hoạt sáng tạo, ứng xử nhanh của cô giáo trong một tiết dạy mang lại sự chú ý cho trẻ, cô giáo phải kết hợp nhuần nhuyễn các bộ môn khác vào chi tiết học làm quen chữ cái và phù hợp với chủ điểm. * Tích hợp với môn làm quen văn học Có thể khẳng định môn văn học và chữ cái có mối liên hệ chặt chẽ với nhau đều giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc nên tôi thường tích hợp môn chữ cái vào tiết văn học như cho trẻ đọc tên tác phẩm, tìm chữ cái đã học trong tên tác phẩm,... Hoặc là học các bài thơ trong các chủ đề, với hình thức cô đọc thơ theo tranh có chữ tương ứng cũng là cơ hội để trẻ tri giác các chữ cái mặt khác nhằm hình thành một số kỹ năng nhìn, đọc tương ứng cho trẻ. Ví dụ: Chủ đề “Bản thân” làm quen chữ cái a, ă, â Tôi cho trẻ đọc một đoạn trong bài thơ “Tay ngoan”: “ Tay thò tay thụt Tay thụt tay thò Tay múa xòe hoa Đẹp xinh mười ngón” Sau đó cho trẻ quan sát hình ảnh đôi tay và có cụm từ “Đôi tay” (Chữ a cô bôi đỏ) cho trẻ tìm chữ cái đã học, tìm chữ cái khác màu và cô giới thiệu chữ cái a và cho trẻ làm quen. Tương tự cho trẻ làm quen với các nhóm chữ cái khác tôi cũng tích hợp một bài